‘Osveta‘ (‘The Limey‘): Negativac mekog srca

Pogođeniji film od “Osvete” (“The Limey”, 1999.) teško je naći za oproštaj od Terencea Stampa. Nezaboravan britanski glumac snimio je mnoštvo filmova tijekom plodne karijere započete šezdesetih godina prošlog stoljeća, od “Jadnice” i “Teorema”, preko “Supermana I&II” i “Avantura Priscille, kraljice pustinje”, do “Posljednje noći u Sohou”.

Ipak, ako treba tražiti jedan koji je sublimacija njegove filmografije, lika i djela, to je “Osveta”. Stamp je u tom filmu dao vjerojatno ultimativnu stampovsku ulogu. Tihi pogled iz glumčevih prijetećih, ledenoplavih očiju prodorniji je u “Osveti” nego ikad. Iz tog pogleda progovara kipuća srdžba oca kriminalca-osvetnika koji se predstavlja riječima “Moje ime je Wilson”, a netom je pušten iz britanskog zatvora, gdje je “proveo pola života”.

No, tko se bolje zagleda u Wilsonove oči na letu za L.A. može vidjeti i tragove izgubljene nježnosti, pa i tugu starijeg čovjeka punog žalovanja za stradalom kćeri (Jenny; Melissa George) koju nije uspio upoznati, vjerojatno i životom koji nije stigao bolje proživjeti, dugo godina sveden na zatvorsku ćeliju.

Dva pola Stampa kao glumca, negativac i pozitivac, opstoje u liku Wilsona, a “meta” sloj uloge čini “The Limey” drukčijim osvetničkim krimi-trilerom od srodnih prethodnika “Get Carter” i “Point Blank”. Steven Soderbergh (“Seks, laži i videovrpce”), tada na vrhuncu karijere (“Daleko od očiju”, “Erin Brockovich”), režirao je “Osvetu” metafilmski i isprepleo dvije kinematografske epohe koje su obilježile šezdesete i sedamdesete (britanski “novi val”, “new Hollywood”) na izmaku devedesetih, dekade karakteristične po novim nezavisnim kriminalističkim filmovima iz Amerike i Britanije, od Quentina Tarantina do Guya Ritchieja.

“The Limey” (američki izraz za britansku osobu) spaja šezdesete, sedamdesete i devedesete na jedinstven način, prelamajući ih preko kultnih glumaca (u prvom redu Stamp, ali i Peter Fonda, pa i Barry Newman), redom filmskih predstavnika kontrakulture, te samog Soderbergha, koji se poigrava naracijom i perspektivom pojedinih scena, karakteristično za “Pulp Fiction” epohu.

Fonda, legendarni bajkerski “Easy Rider”, glumi glazbenog rock producenta Valentinea upletenog u sumnjive poslove “sa strane”, a bio je Jennyn dečko i moguće je odgovoran za njenu smrt s obzirom da je živjela s njim kad je umrla, dok Newman, zvijezda “Vanishing Pointa”, još jednog “road movie” kulta, samo autombilističkog, igra njegova pomoćnika Averyja koji će unajmiti tipove da srede Wilsona jer “nije on James Bond, znaš” (Stamp je razmatran za agenta 007).

Valentine je “uzeo cijeli duh vremena južne Kalifornije iz šezdesetih i slijedio ga”, baš kao i Fonda. “Jesi li ikada sanjala o mjestu koje možda postoji samo u tvojoj mašti? Nekom mjestu daleko, napola zapamćenom kad se probudiš...”, Valentine opisuje mladoj djevojci mitske šezdesete utjelovljene u “Golima u sedlu” u lijepoj “meta” posveti Fondi.

Povijest glum(a)ca još je izraženija u Soderberghovu pristupu Stampovu liku u “Osveti”. Naime, redatelj za flešbekove s mladim Wilsonom ubacuje kadrove iz filma “Poor Cow”, spomenute “Jadnice”, prvijenca Kena Loacha iz 1967. sa Stampom u ulozi lopova koji je završio u zatvoru nedugo nakon što je oženio mladu djevojku (Carol White) i ostavio je trudnu.

Briljantnom dosjetkom Soderbergh odaje počast mladom Stampu, pokrivajući time simbolički i njegove filmove iz razdoblja druge polovice šezdesetih (“The Collector”, “Far From The Madding Crowd”, “Teorema”), a čini i “Poor Cow” svojevrsnim prednastavkom “The Limey”.

To produbljuje naizgled klasičnu osvetničku priču, režiranu s daškom vizionarstva za “old(er) man in action” trend 2010-ih u scenama kad Soderbergh razbije dijalog akcijskom scenom i dopusti Stampu da sredi Valentineove tipove koji su ga podcijenili, prebili i izbacili iz skladišta.

Dojmljiv je trenutak kad se Wilson vrati minutu kasnije i hladnokrvno ih napuca, što Ed Lachman snima u dugom kadru, ostavljajući kameru ispred skladišta tako da samo čujemo pucnjeve, a nakon što jedan od njih uspije pobjeći, osvetnik krvlju poprskanog lica zagrmi za njim: “Reci mu da dolazim, reci mu da jebeno dolazim”.

Međutim, više se pamti Wilsonova izjava “Reci mi, reci mi, reci mi nešto o Jenny” koja se provlači kroz film i fino nadovezuje na scenu “Vrtloga života” iz iste 1999., kad je otuđeni otac u izvedbi Kevina Spaceyja pitao kćerinu prijateljicu kako je ona (“Kakav joj je život? Je li sretna...?”).

On je željan osvete, ali osjeća krivnju što je kao odsutni otac neposredno poslao Jenny u naručje starijeg muškarca Valentinea u kojem je ona vidjela i očinsku figuru, zato ima potrebe doznati nešto više o kćeri koju nije poznavao. “Osveta” je više od osvetničkog trilera, tužan film o odnosu oca i kćeri, ali i mladosti i starosti, gubitku, kajanju, žaljenju i pokušaju iskupljenja prije trajnog umirovljenja, tj. odlaska na onaj svijet. Savršen film za oproštaj od Stampa.